Değişik meslekler Yapay Zeka'dan nasıl etkilenecek?
Bir tanıdığınız liseyi bitiriyorsa, bu yazının onların kariyer seçimi yapmalarına yardımcı olabileceğini umut ediyorum.
Lütfen abone olun; lütfen paylaşın.
Abonelik bedava. Abone olun ki her posta doğrudan size gelsin. İlk önce siz okuyun. Aboneliğin bir sıkıntısı yok. E-posta adresiniz kimse ile paylaşılmayacak.
-+-+-+-+
Bir ay önce başlamıştım, devam ediyorum. Konumuz, Yapay Zekâ (YaZe)’nın, çalışma dünyasını ve işin doğasını nasıl değiştireceği. YaZe teknolojisi nasıl evrilir diye bazı varsayımlar gerekiyor önce.
Günümüzde YaZe henüz iş bitirici özellikleri ile ortaya çıkmış değil. Son tahlilde iyi bir taklitçi sadece. Onun yaptığını Pascal da yapıyor ama YaZe bir kaç gömlek daha üstün. Her ikisi de duruma uyan söylemleri bulup tekrarlamakta başarılı. Özel bilgi kaynaklarına hassas ve güvenilir biçimde erişip, oradaki bilgileri eşeleyip anlayıp kullanma yeteneğinden yoksunlar. “Özel bilgi kaynakları”ndan ne kastettiğimi ya da niçin mevcut büyük dil modellerinin (LLM) bunlarla etkili biçimde çalışmayı beceremediğini düşündüğümü merak ediyorsanız, diğer blogum TeachWithLLM’i okumanızı öneririm. Oradaki bir yazımda mesela şu sonuca varmıştım:
Artık şuna kani oldum, LLM eğitmen, yapılandırılmamış lalettayin bir bilgi kaynağını—örneğin düz bir metin dosyası— etkili ve güvenilir tarzda kullanamaz. LLM’lerin çalışma prensiplerine dair önceki bilgilerime dayanarak bunu zaten tahmin ediyordum (bkz. Mart 2023 tarihli blog yazım), ama bunu deneyerek doğrulamak faydalı ve daha ikna edici oldu.”
YaZe şirket ileri gelenleri ve onların sosyal medya destekçileri, Yapay Genel Zekâ’ya (YaGeZe) çok yaklaştığımızı ileri sürüyor. Ben aynı fikirde değilim. YaGeZe’ye en az kırk yıl daha vardır diye düşünüyorum. Bugünkü LLM’ler, 1982 icatlı Hopfield ağları sayesinde mümkün oldu1. LLM’lerin ise tek başına bizi YaGeZe’ye götürebileceğine inanmıyorum. Bizi YaGeZe’ye götürecek yeni bir paradigma henüz ufukta gözükmüyor. YaGeZe’yi mümkün kılacak bir XXX teknolojisi bugün icat edilse bile, Hopfield ağları ile ChatGPT arasında 40 yıl olduğunu düşünerek, bu XXX icadından YaGeZe’ye varmak yine bir kırk yıl sürer diyorum. Bazıları, ChatGPT gibi araçların bilimsel keşifleri hızlandırabileceğini ve YaGeZe sürecini öne çekebileceğini savunuyor. Bu mümkün, ancak doğruysa bile zaman aralığını dramatik şekilde değiştirmez sanıyorum.
YaGeZe bugün yarın geliyor diyenler de, bence, söylediklerine inanmıyorlar. Ticari çıkarları öyle söylemelerini gerektiriyor. OpenAI, Google, Anthropy gibi şirketler, yatırımcıların başka mecralara kaymasını engellemek için, YaGeZe’nin eli kulağında gelmekte olduğu algısını canlı tutmaya çalışıyorlar. Bu sayede, sermayeyi, mevcut LLM’leri kullanarak faydalı uygulamalar geliştirme hedefli başka şirketlerden uzak tutmak istiyorlar. Çünkü bu gerçekleşirse, LLM’ler bilgisayar çipleri gibi gerekli ama harcıalem alışılmış meta haline gelecekler. Asıl değerli olan modeller değil, onların üzerine inşa edilen, araç ve uygulamalar olacak. Bu yüzden, YaZe şirketleri, hepimizin onları beklemesini ve YaGeZe’ye ulaşmaları için onları desteklememizi istiyorlar. YaGeZe gelince de her şey değişecek bu paradigmaya göre. Ancak bu stratejinin uzun vadede işe yarayacağını sanmıyorum. İnsanlar YaGeZe beklerken boş durmayacak. Birçok sektörde iş yapış biçimlerini değiştirecek yeni uygulamaların yakında dalga dalga piyasaya sürüleceğini öngörüyorum. LLM’ler, genel amaçlı uygulamalar olduğu için, şimdiye kadar iş yapma biçimlerimizi pek değiştirmedi ama bu yeni gelen uygulamalar, belli alanları hedef alarak tasarlanacak ve hedefledikleri sektörlerdeki işleri kökünden dönüştürecekler. Bu gibi eğilimleri daha önceki yazılarımda da ele almıştım: AGI’nın eli kulağında mı? ve Becerikli Zekâ Geliyor—Mühendis Olacak mı?
İşte bu hafta, bu gelişmelerin belirli meslekler üzerindeki olası etkilerini ele almak için yola koyuldum. Umarım aşağıda paylaştıklarım sizler için faydalı ya da en azından düşündürücü olur.
Bugünün Lise Mezunları İçin Seçenekler
Geleceği tahminin en iyi başlama noktası bugündür. Biz de bugünden başlayalım. Avustralya rakamlarını baz alacağım ama söyleyeceklerimin Türkiye için de geçerli olacağına inanıyorum. Aşağıdaki tablo, 2021 Avustralya nüfus sayımı verilerine göre, farklı mesleklerde çalışanları gösteriyor.
Bu yazıda, sadece “Profesyoneller” başlığı altındaki mesleklerle ilgileneceğim. YaZe teknolojilerinden en çok etkilenecekler, bu gruptakiler gibi üniversite mezunu bilgi çalışanları olacak çünkü .
Profesyoneller
‘Profesyonel’ tabelası altına giren bir çok meslek var. Aşağıdaki ayrıntılı tabloyu, farklı kaynaklardan elde ettiğim sayılarla oluşturdum; hepsi aynı yıla ait değil ama bu, tartışmanın genel çerçevesi açısından önemsiz bir detay. Mühendis ve hukukçuların dağılımı Australian Jobs 2023’ten, doktor sayıları ise Avustralya Tıp Kurulu’ndan (ChatGPT aracılığıyla) alındı (tablodaki uzman doktor sayısı uzmanlık eğitimi görmekte olanları da kapsıyor) . Diğer veriler 2021 Nüfus Sayımı’na dayanıyor.
YaZe etkisini soyut olarak değil, gerçek meslekler bazında tartışabilmek için bu tabloyu oluşturdum. Yukarıda da söylediğim gibi, rakamlar Avustralya rakamları ama aynı meslekler Türkiye dahil her yerde var. Şimdi teker teker ele alalım.
Kayıtlı Hemşireler
Hemşirelik mesleği size yakın geliyorsa, hiç çekinmeden hemşirelik tahsiline başlayabilirsiniz. YaZe’nin yakın gelecekte hemşireliğin yerini alması hiç olası değil. Humanoid robotlar yaygınlaştığında ve hatta hastanelerde görev almaya başladıklarında bile, gerek yeni mezun gerekse kıdemli hemşirelik pozisyonları için sıkıntı yaratmayacak. Hatta robotlar, hemşirelik mesleğini daha da ilgi çekici hale getirebilir. Humanoid robotlar için YaGeZe gerekmiyor—dolayısıyla hemşirelik ortamı, kırk seneden daha yakın zamanda değişebilir. Eğer olursa, robotlar, destek personelinin görevlerini üstleneceklerdir; hemşireler işe devam çünkü insan etkileşimini gerektiren işleri robotlar yerine getiremez.
Ayrıca, nüfus yaşlandıkça hemşire ihtiyacı da artacaktır kuşkusuz ama o ayrı bir konu.
Muhasebeciler
Vergi, maliyet, denetim ve adli muhasebe gibi alanlarda uzman olan tecrübeli muhasebecilerin pozisyonları sağlam bence. Ancak, yeni mezun pozisyonlarının sayıları azalabilir. YaZe bazlı uygulamalar, kurumsal yazılım sistemlerini, uzman olmayanların da kullanabileceği şekilde dönüştürmek üzereler. Bu uygulamalara geçen şirketlerde muhasebecilik işlerinin değeri düşecek bence. Büyük şirketlerde pek çok muhasebeci karmaşık sistemlerin kapı bekçisi ve koruması gibi çalışıyor çünkü onlardan başka kimse o sistemleri kullanamıyor. Ama eğer merkezi yazılımlarla iletişim, LLM chatbotlar sayesinde kolaylaşırsa, bugün kullanıcı ile sistem arasında aracılık rolu üstlenen muhasebe ofisleri, kişisel bilgisayar sonrasında yok olan daktilo ekipleri gibi ortadan kalkabilir.
İlkokul Öğretmenleri
YaZe’nin yakın gelecekte ilkokul öğretmenlerinin yerini alma ihtimali sıfır.
Ortaokul Öğretmenleri
Ortaöğretim öğretmenliği de nisbeten güvenli, fakat nitel değişimler olabilir. Mesela, ayrı ayrı fizikçi, matematikçi, edebiyatçı öğretmenlerden ziyade, daha genel konularda yetenekli öğretmenlere doğru bir yönelim görebiliriz. YaZe tabanlı bilgisayar eğitmenler sayesinde öğrenciler fizik, kimya gibi ders müfredatlarını kendi hızlarında çalışıp öğrenme imkanına ulaşacak çünkü. Bir konuyu tüm sınıfa kavratmak eğer bugün diyelim 6 saat sürüyorsa, her öğrenci kendi hızında ve bilgisayar ile yüzde yüz iletişim içinde 1 saatte öğrenebilir olacak. Geriye kalan zaman ise sınıfta tartışmalara, grup çalışmalarına ve yaşam beceri ve deneyim edinmeyi amaçlayan oyunlara ayrılabilecek. İşte o zaman, bu tür etkinlikleri yönlendirebilecek genelci öğretmenler ön plana çıkacaktır.
Bilgisayar Programcıları
Yazılım geliştirme mesleği YaZe tarafından çoktan dönüştürülmeye başlandı. Artık mesleği programcı olmayanlar bile, hatta hayatında program yazmamış insanlar bile LLM’ler yardımıyla iş gören yazılımlar üretebiliyor. Bu eğilim artarak sürecek. Öncelikle yazılım dünyasındaki iç sınırlar silinecek. Örneğin, front end ve back end arasındaki ayrım ortadan kalkabilir. Aynı şekilde farklı programlama dilleri ve geliştirme ortamları arasındaki duvarlar da yıkılacak, çünkü birinde edinilen beceriler, LLM yardımıyla diğerine kolayca aktarılabilecek. Zamanla, yazılım geliştirme meslek olarak tamamen yok olmasa da, uzman yazılımcılara olan talep azalacak; çünkü daha geniş bir kesim kendi ihtiyaçlarına yönelik programları kendisi yazıp çalıştırabilecek.
Hukukçular
Avustralya ve İngiltere gibi ülkelerde hukuk mezunları avukat (solicitor) veya barrister olabilir. Avukatlar, sözleşmeler, vasiyetnameler gibi genel hukuk işleriyle ilgilenirken, barrister’lar mahkemede savunma yapar. Türkiye’de böyle bir ayrım yok sanıyorum.
Bugün, büyük avukat bürolarında, sıkıcı ama gerekli işleri—doküman incelemesi, dava araştırması gibi—üstlenenler genç avukatlardır. Bu tür işler otomasyon için ideal ama. Bu yüzden bugünkü çoğu genç avukat pozisyonlarının işini yakın gelecekte YaZe programları üstlenir diye tahmin ediyorum. Bu nedenle hukuk büroları daha az yeni mezun istihdam edebilir, bu da genç avukatlar için deneyim kazanmayı zorlaştırır. Barrister’lara olan talep muhtemelen devam edecektir, ama dava hazırlığı çalışmalarında genç avukatlara olan ihtiyaç aynı nedenle onlar için de azalabilir. Kısacası, hukuk alanında kariyere ilk adım atmak, yeni mezunlar için ileride daha zor hale gelebilir.
Mühendisler
Mühendisler topluca iş kaybı yaşamayacak, ancak işlerinin doğası büyük ölçüde değişecek. Modelleme, simülasyon ve analiz (örneğin FEA, CFD) gibi görevler giderek daha fazla oranlarda YaZe’ye devredilecek. Bugün bir ürünün fikirden pazara ulaşması yıllar alabiliyor. YaZe yardımı ile bu süre dramatik biçimde kısalacak. Bu sayede, hızlı prototipleme ve özelleştirilmiş çözümler olağanlaşacak.
Kişiye özel tasarım ihtiyacı arttıkça, geleceğin mühendisleri doğal olarak daha çok tasarıma ve müşteri ihtiyaçlarına odaklanacak. Kullanıcı ihtiyaçlarını kavramsal çözümlere dönüştürebilme yeteneğine sahip olmaları gerekecek. Bu kavramsal çözümler daha sonra YaZe destekli mühendislik araçlarıyla detaylandırılıp hızla nihai ürüne dönüştürülebilecek.
Mühendislik eğitimi de bu değişime ayak uydurmak zorunda. Eğer endüstrinin talepleri akademik ataleti yenerse, önümüzdeki on yıl içinde üniversitelerde ‘Genel Mühendislik’ gibi yeni akademik programlar görebiliriz. Bu programlar, bugün mekanik, inşaat, elektrik gibi farklı disiplinlerin yaptığı işleri yapabilen mezunlar yetiştirecek. Bu geniş beceri yelpazesini kazanmaları, LLM’ler ile uzman analiz yazılımlarının birleşimi olan yetkin YaZe sayesinde mümkün olacak.
Aile Hekimleri ve Uzmanlar
Aile hekimleri, YaZe yardımıyla daha iyi hizmet verebilip daha doğru kararlar alabilecek. Bu da bazı durumlarda uzmanlara hasta havale sayısını azaltabilir. Avustralya’da, Avustralya Tabipler Birliği (AMA), özellikle uzmanlık koleji temsilcilerinin baskın olduğu güçlü bir lobidir. Bu nedenle, Pratisyen hekimlerin böyle roller üstlenmesini caydırmaya çalışacaklardır mutlaka. Türkiye’de durum değişik olabilir
Öte yandan, tüm mütehassis doktorlar YaZe kullanmaya başlayacak ve bazı dallarda YaZa, uzmanlardan daha doğru ve daha çabuk teşhis koyabilir hale gelecek.
Sonuç
Özetle, YaGeZe’ye giden yol belirsizliğini koruyor olsa da, mevcut YaZe araçları iş dünyasını şimdiden dönüştürmeye başladı bile. Çoğu meslek grubunda, kapsamlı bir işsizlik dalgası yerine, rol dönüşümleri, yenilenen beceri gereklilikleri ve değişen kariyer yolları gözüküyor ufukta. Bugünün öğrencileri ve genç profesyonelleri için bence gelecekte en önemli hasletler, uyum yeteneği, tasarım odaklı düşünme ve disiplinler arası beceri olacak.
Son olarak, en önemlisi, geleceğin iş hayatı, YaZe ile rekabet etmekle değil, onunla yaratıcı şekilde iş birliği yapmayı öğrenmekle şekillenecek.
-+-+-+-+
İstanbul - Brisbane fiyat kıyaslaması - AT endeksi
Temmuz ayında, Avustralya (AU)-Brisbane Coles süpermarket ve Türkiye(TR)-Istanbul Migros süpermarket fiyatlarını karşılaştırmak için AT endeksi diye bir sepet yapmıştım. Bu sepet için 11 Haziran fiyat kıyaslaması aşağıda Türk Lirası olarak resmediliyor. Avustralya fiyatlarını Türk lirasına çevirirken, döviz kuru olarak 1AUD=25.53TRY kullandım. İstanbul’da et ve pirinç, Brisbane’dan hep daha pahalı oldu geçen sene boyunca. Yumurta fiyatları hemen hemen aynı. Yumurta türleri çok fazla olduğu için tam emsalleri bulup kıyaslamak kolay olmuyor.
Bugünlerde Türkiye’de kuru soğan ucuzmuş.
Aşağıdaki grafikteki y-ekseni, İstanbul ve Brisbane fiyatları oranını, yani AT indeksinin tersini, gösteriyor.
Trend (kırmızı çizgi) yükseliyor, yani 5 Temmuz 2024'ten bu yana ortalama Türkiye fiyatları ortalama Avustralya fiyatlarına daha yaklaşmış. Ancak son iki ayda TR fiyatları Avustralya fiyatlarına göre alçalmaya başlamış. Bunun nedeni döviz kurlarındaki değişim olmalı çünkü Türkiye’de enflasyon devam ediyor.
Sepetteki ürünlerin toplam maliyetinin ayrı ayrı her iki ülkede yerel para ile 5 Temmuz 2024’den beri nasıl değiştiğini aşağıda görebilirsiniz.
Maaşlar
Avustralya’da asgari ücret, saat başı olarak ifade ediliyor ve 3 Haziran 2025'te saati 25 Avustralya dolarına yükseltildi. Bir ayda 160 saat çalışılır dersek, aylık ücret olarak 4000A$'a denk geliyor. Asgari ücret alan Avustralyalı işçiler yaklaşık 2,6 milyon veya toplam Avustralya iş gücünün yaklaşık %18'i.
Buna kıyasla, Türkiye'deki asgari ücret ayda 26.000 TRY. Mevcut döviz kuruna göre bu, ayda 1018A$'a denk geliyor.
Kullandığım veri tabanı ve yazılımları github’dan indirebilirsiniz isterseniz.
Bu icatları dolayısı ile Hopfield ve Hinton 2024 Nobel Fizik Ödülünü aldılar