Gelecekte işler güçler

AI her şeyi değiştirirken bugünün meslekleri ya kökten değişip ya da tedavülden kalkacak mı acaba? Torunlar ne iş yapacak büyüyünce?

Lütfen abone olun; lütfen paylaşın.

Abonelik bedava. Abone olun ki her posta doğrudan size gelsin. İlk önce siz okuyun. Aboneliğin bir sıkıntısı yok. E-posta adresiniz kimse ile paylaşılmayacak.

-+-+-+-+

Dedemden bu güne kariyer seçimleri

Dedemi tanımadım, ben doğmadan önce vefat etmiş. Tanıyanlardan, eğitimi olmamasına rağmen bilgiye değer verdiğini ve eğitimli insanlara saygı duyduğunu öğrendim. Belki onun teşvikleri ile, babam, üniversiteye gitti, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Makina Mühendisliği okudu, 1949 da mezun oldu. Babam üniversite tahsili düşünürken, muhtemel meslekleri dedemle konuşmuştur herhalde. Mühendislik, tıp ve hukuk başlıca kariyer yollarıydı o zamanlar.

İlginçtir, 1971'de liseden mezun olduğumda bu liste pek değişmemişti. Hatta oğlum 2005'te Brisbane’da liseyi bitirdiğinde bile, babamın 1940’larda irdelediği meslek seçenekleri, IT ve bazı bilim dalları eklemesiyle hala en cazip seçenekler olarak kabul ediliyordu. Yani, lise mezunlarınca arzu edilen profesyonel işlerin manzarası geçen yüzyıldan bugüne dikkate değer ölçüde istikrarlı kaldı.

AI Dip Dalga: Hızlı Bir Değişim

Bu istikrar hızla aşınıyor. Yapay Zeka (AI) sonucu iş tanımları değişiyor. Torunlarım Eleanor ve Hugo, diyelim 15 yıl içinde biz ne yapacağız diye muhtemel kariyerler düşünmeye başladıklarında, çok farklı bir gerçeklikle karşılaşabilirler. On beş yıl kısa bir zaman dilimi, fazla bir değişim olmaz denebilir ama yapay zeka sayesinde daha hızlı yaşamaya başladık, her şey çok çabuk değişiyor. Bu bir algı yanılsaması değil, gerçekten hızlandı hayat gibi geliyor bana.

İnsanlığın uzun tarihinde tam bu çağda yaşayıp, bu jet hızlı değişimlere tanık olabilmeyi bir ayrıcalık, kaderin bir iltiması olarak görüyorum. Herkes benim gibi düşünmüyor tabii ve onların tedirginlik nedenlerini de sanırım anlıyorum ama katılmıyorum.

Daha yolun başındayız

AI’nın iş piyasası üzerindeki etkisi şu ana kadar nisbeten sınırlı kaldı. Yaygın kullanım gören ürünlerin çoğu - sohbet robotları, resim yapan şiir yazan şarkı besteleyen yazılımlar mesela - eğlence veya yenilik alanına giriyor. Bugün insanların yaptığı işleri onlardan daha iyi yapma potansiyeli olan yapay zeka, çok büyük ölçekli işsizleşmelere sebep olacak deniyordu. Henüz böyle bir şey olmadı.

Bu konulara kafa yoran birçok kişi bunu sadece gecikmiş bir tepki olarak görüp, pek yakında geliyor büyük dalga diye uyarıyor.

Alternatif Gelecekler: Endişeliler ve İyimserler

Bir çok şeyin yakın zamanda hızla değişmeye başlayacağında hemen herkes hemfikir ama nasıl olacak, ne olacak, sırada ne var konusunda keskin anlaşmazlıklar var.

Bazıları kabus gibi bir gelecek öngörüyor ve yapay zeka gelişimini yavaşlatmak veya kontrol etmek için acil önlemler alınmasını savunuyor. Diğerleri ise Sanayi Devrimi ile paralellikler kurarak Luddist olmamamız gerektiğini vurguluyor. O zamanlar, vasıflı zanaatkarlar fabrikalar tarafından yerinden edilirken, el emeğinin yerini makinaların alacağından korkulmuştu ama hiç öyle olmadı. Daha önce hayal bile edilemeyen yeni işler kısa sürede ortaya çıktı.

İlk gruba Endişeliler, ikinci gruba ise İyimserler diyelim.

Endişeliler arasında Yuval Noah Harari gibi bir zamanlar düşüncelerine değer verdiğim insanlar var ama bugünkü temelsiz sansasyonel ve hiç kuşku duymazmış gibi ileri sürdükleri felaket senaryoları, beni başka motivasyonları mı var, mesela daha fazla kitap mı satmak istiyorlar da böyle konuşuyorlar diye düşündürtüyor.

Harari’ye göre bir tık daha dengeli ama yine kötümser bulduğum Daron Acemoğlu gibi diğerleri ise yapay zekanın kaçınılmazlığını kabul edip olumsuz etkilerini azaltmak ve çalışanları korumak için hükümet müdahalesini savunuyorlar.

Dalganın üstüne çıkmak

Benim pozisyonum şu:

• Yapay zekanın kaçınılmaz olduğuna inanıyorum.

• Birçok mesleğin 20-30 yıl içinde gereksizleşeceğini tahmin ediyorum.

• Fakat, bildiğimiz işler buharlaşıp kaybolurken, yapay zeka ile artan üretkenlik sayesinde, geçmiş nesillerin hayal bile edemiyeceği bir bolluk çağına girme imkanına ulaşacağımıza inanıyorum.

Acemoğlu'nun aksine, yapay zekanın gelişimini kısıtlamaya veya yönlendirmeye yeltensek bile bunu becerebileceğimizden şüpheliyim. Kontrol edilebilir bir icattan çok, bir doğa gücüne benziyor çünkü - bir kasırga gibi. Yapay Zeka kasırgasını durduramayız ama ona hazırlanabiliriz. İlk başta, kasırgadan en çok etkilenecek olanları destekleme ve yeniden yönlendirme planlarına başlamamız gerekiyor.

Sanayi Devrimi iyi oldu insanlık için

Sanayi devrimi öncesinde, doğan her üç bebekten biri bir yaşına girmeden ölüyordu, kalanların da çoğu beş yaşını zor görüyordu. Bugün sıradan gördüğümüz bir çok hastalık o zamanlar bir ölüm fermanı idi. Bunlar aslında sanayi devriminin uzun dönemli sonuçlarıydı. Hemen anlık sonuçları ise sağlık sonuçları kadar hayati ehemmiyette değilseler bile yine çok çarpıcı oldu.

Köklü bir teknolojik devrimin sosyal etkileri konusunda tarih bize değerli dersler sunuyor. Sanayi Devrimi sadece vasıflı zanaatkarları yerinden etmekle kalmadı; aynı zamanda mallara erişimi de demokratikleştirdi. Seri üretim, daha önce yalnızca zenginlere özel olan kaliteli tekstil ürünlerini, mobilyaları ve aletleri sıradan insanlar için uygun fiyatlı hale getirdi.

İlk olarak, zanaatkarların becerileri makineleşme tarafından değersizleştirildi. Tarımsal kesimlerden devşirilen fabrika işçileri, zanaatkar kalitesini aşan ürünleri çok daha çabuk ve çok daha ucuza üretebiliyordu çünkü. Zanaatkarlık ortadan kalkarken yeni bir 'bilgi çalışanı' sınıfı öne çıkıyordu. Makineleri tasarlayan ve imalatini sağlayan mühendisler, telif hakkı, ticari kontratlar gibi yeni ortaya çıkan münakaşaları çözmede uzmanlaşan avukatlar ve sanayi işgücünün sağlığını güvence altına alan doktorlar yüceltilmiş bir statü kazandı. Bilgi, yeni para birimi haline geldi ve onun sahipleri yeni seçkinler oldu.

Yapay Zeka: Bilgiyi Demokratikleştiriyor, Uzmanlığı Değersizleştiriyor

Bugün yapay zeka ile Sanayi Devrimini anımsatan yeni bir kitlesel demokratikleşme dönemine girmek üzereyiz. Bu sefer, bu işten zarar görecekler, sanayi devrimi ile öne çıkan ve o zamandan beri toplumda iyi yerleri olan, bilgi üreticileri. Bir zamanlar yıllarca süren özel eğitim ve pahalı uzmanlık gerektiren şeyler - hukuk araştırması, yazma, tasarım, kodlama, tıbbi tavsiye, üniversite düzeyinde özel ders - internet bağlantısı olan herkes için erişilebilir hale geliyor.

Yapay zeka devrimi, tıpkı Sanayi Devrimi'nin zanaatkarların ömür boyu süren becerilerini değersizleştirmesi gibi, şimdi de günümüz bilgi çalışanlarının yerleşik statülerine meydan okuyor. Yıllar, hatta on yıllar boyunca geliştirilmesi gereken entelektüel emeği ve uzmanlığı değersizleştiriyor. Bugün yapay zeka saldırısına karşı en çok ses çıkaranların entellektüeller olması bu yüzden. Cevap verebilmek için uzun yıllar üniversite tahsili gördükleri soruların Gemini ya da ChatGPT tarafından anında cevaplanabilir hale gelmesi haliyle bu tahsilli insanları mutlu etmiyor.

Yarının Tahsillileri İçin Hayati Soru

Şimdi, geleceklerini planlayan gençler için kritik soru, bu dönüşümü nasıl durduracağımız değil.

Asıl soru şu: Hem el emeğinin hem de zihinsel emeğin büyük bir kısmının giderek otomatikleştiği bir dünyada ne tür beceriler, roller ve amaçlar edinmeli?

Bu soru cevaplanabilir mi? Cevaplamak için hangi bilgilere ihtiyacımız var? Becerebilirsem gelecekteki yazılarda devam edeceğim. O zamana kadar sizin ne düşündüğünüzü merak ediyorum. Özellikle, üniversite seçimi yapmaya hazırlanan gençleri tanıyorsanız, bu seçimleri nasıl yapıyorlar veya onlara yardımcı oluyorsanız nasıl tavsiyelerde bulunuyorsunuz, çok merak ediyorum.

-+-+-+-+

İstanbul - Brisbane fiyat kıyaslaması - AT endeksi

Temmuz ayında, Avustralya (AU)-Brisbane Coles süpermarket ve Türkiye(TR)-Istanbul Migros süpermarket fiyatlarını karşılaştırmak için AT endeksi diye bir sepet yapmıştım. Bu sepet için 11 Mayıs fiyat kıyaslaması aşağıda Türk Lirası olarak resmediliyor. Avustralya fiyatlarını Türk lirasına çevirirken, döviz kuru olarak 1AUD=24.85TRY kullandım. Gördüğünüz gibi, İstanbul’da et ve pirinç, Brisbane’dan daha pahalı. Yumurta fiyatları hemen hemen aynı. Yumurta türleri çok fazla olduğu için tam emsalleri bulup kıyaslamak kolay olmuyor.

Aşağıdaki grafikteki y-ekseni, İstanbul ve Brisbane fiyatları oranını, yani AT indeksinin tersini, gösteriyor.

\(\frac{Migros\,Istanbul\, Fiyatları}{Coles\, Brisbane\, Fiyatları}\)

Trend (kırmızı çizgi) yükseliyor, yani 5 Temmuz 2024'ten bu yana ortalama Türkiye fiyatları yavaş yavaş ortalama Avustralya fiyatlarına yaklaşıyor.

Kullandığım veri tabanı ve yazılımları github’dan indirebilirsiniz isterseniz.