İnsan iki kere yaşar

ODTÜ ilk sınıfta reddettiğim alternatifi 2025'de yeniden gözden geçirme zamanı.

Lütfen abone olun; lütfen paylaşın.

Abonelik bedava. Abone olun ki her posta doğrudan size gelsin. İlk önce siz okuyun. Aboneliğin bir sıkıntısı yok. E-posta adresiniz kimse ile paylaşılmayacak.

-+-+-+-+

Çoğu Avustralyalı yeni senede kendilerine sağlık, fitness ve bir miktar da meslek hedefleri seçmişler anketlere göre.

Bense, elli iki yıl önce üniversitedeki ilk yılımda düşünüp reddettiğim bir kariyer tercihini yeniden gözden geçirme kararı aldım kendi kendime.

Ceviz Ağacı

80 yaşındaki komşusunu bahçesine ceviz ağacı dikerken gören adam: ‘beyhude zahmet ve eziyet, ağacın meyvesinin tadını çıkaracak ömür kaldı mı?’ diye dalga geçer. ‘Kendim için değil, benden sonra gelenler yiyecek’ cevabını alır.

Sadece gelecek nesil için yapılan fedakarlığın yüceliği üzerine değil bu hikaye. Komşu belki de ağaç dikmeyi seviyor. Hoşlandığı şeyleri yapmaktan vazgeçmiyor ihtiyarladım artık diye. Önümüzdeki sene kucaklamak istediğim ruh bu.

İleriye Gitmek İçin Geriye Bakmak

Emekli olalı, ailemle, özellikle de torunlarımla daha fazla zaman geçirirken, aktif ve sağlıklı kalmaya çalışıyorum. Bir yandan da chatbotları yetkin mühendisler olarak eğitebilme hayaliyle, yapay zeka, özellikle de ChatGPT gibi büyük dil modelleri (LLM'ler) ile ilgileniyorum.

Ne yazık ki yapay zeka endüstrisindeki ilerleme planları benim beklentilerimle örtüşmüyor. Şirketler, "Genel Yapay Zeka" ya da ingilizcesi ile Artificial General Intelligence (AGI) diye henüz tanımını bile yapamadıkları bir düş peşindeler. Bunu parametre sayısını arttırarak yani daha büyük modeller kurarak başarırız sanıyorlar. Bu çabaların sonunda mutlaka bir ilerleme olacak ama benim aradığım ‘yetkin mühendislik’ mertebesine verilen cevabı ihtimal hesaplarına dayandıran bir yaklaşımla ulaşmak mümkün değil.

Ne yapılması konusunda benim kendi fikirlerim var ve bu konuda daha önce yazdım zaten. Ancak bir zorluk var: Matematik donanımım bu fikirleri derinlemesine araştıracak kadar güçlü değil.

Bu da beni Yeni Yıl kararıma götürüyor.

Yaşa ve Öğren

Bu yılbaşı düşündüm ve yaşıma başıma bakmadan uzun soluklu plan ve projelere başlama kararı verdim🙂.

Yapay Zeka konusunda faideli bir şeyler yapabilme konumuna gelmek için öğrenmem gereken pek çok şey var ama en önemli önbilgi ihtiyaçlarından biri Lineer Cebir. Yıllar boyunca kendi kendime çalışarak ufak tefek şeyler okumuş olsam da, Lineer Cebir temelim zayıf. Oradan başlamaya karar verdim.

Şans eseri iyi bir kaynak buldum: Austin'deki Texas Üniversitesi “Advanced Linear Algebra: Foundations to Frontiers” kursu. EdX platformundan ulaşıyorum. Sonunda sınava girip belge almak istemiyorsanız, bedava.

Back to the Future

Üniversite birinci sınıfta ondan ders aldığım için kendimi çok şanslı hissettiğim, sevgili hocam Can Akkoç'u ve onunla tartışmalarımızı hatırlattı bu karar. Bir keresinde bana makine mühendisliği yerine matematik okumayı düşünür müyüm diye sormuştu. Kendisinin, inşaat mühendisi olduktan sonra matematiğe geçtiğini ve bu değişikliği daha erken yapmadığına pişman olduğunu paylaştı benimle.

Bana “iyi bir matematikçi olmak için gençten başlamak gerekir” derdi. Daha sonra başkalarından da duydum bu söylemi. Ama benim derdim iyi bir matematikçi olmak değil, bazı şeyleri ihtiyaca yetecek kadar öğrenebilsem yeter.

Şimdi ne olacak?

Özetle, Yapay Zeka ve ChatGPT gibi dil modelleri ile çalışırken iki şeyin farkına vardım:

1. Büyük yapay zeka şirketlerinin ihtiyacım olan araçları yakın zamanda üretmesi pek mümkün görünmüyor.

2. Bu araçları kendim geliştirmek istiyorsam daha derin matematik donanımına ihtiyacım var.

Önce doktora yapmayı düşündüm ama bizim üniversitede bu spesifik alanda uzmanlığa sahip bir danışman bulamadım. Bu şaşırtıcı değil çünkü yeni bir alan. Genç bir öğrenci için, bir konuya yeni başlayan bir danışmanla çalışmak sorun olmaz hatta birlikte büyüyebilecekleri için işe yarayabilir. Ancak 50'den fazla öğrencinin doktora danışmanı olarak edindiğim deneyim sonrasında benim farklı ihtiyaçlarım var.

Bu yüzden kendime şunu sordum: kendi kendimin danışmanı olsaydım ne önerirdim? Cevap açıktı: Kritik zayıflıkları hedef al. Bu da, şimdi, Lineer Cebir dersi almak anlamına geliyor.

Bakalım nasıl olacak?

-+-+-+-+

Kısa Kısa

Delaware Kömür Santrali İki Yıl Erken Kapanacak

Power, Darrel Proctor, 26 Aralık 2024

Devlet desteği olmazsa yenilenebilir enerji santrallerinin hepsi kapanır diyen birini duyduğunuz zaman, onu bu habere yönlendirin. Sübvansiyona ihtiyaca olanlar artık kömür santralleri.

NRG şirketinin Delaware’deki kömürle çalışan elektrik santrali iki sene sonra kapanacaktı ama şimdi kapanıyor, çünkü aldığı sübvansiyonlar kesildi. Çalışırken yılde 46 milyon dolar sübvansiyon alıyordu. 411 MW'lık tesis için kapasite faktörünün 0,60 olduğunu varsayarsak, bu 2,1 ABD senti/kWh veya yaklaşık 3 Avustralya senti/kWh demek.

Bu santralin inşaat maliyeti zaten ödenmişti. Ona rağmen kilowat-saat başına 2.1 sent destek olmazsa zarar edermiş demek ki. Bir de yeni kurulduğunu ve yakıt ve işletme masraflarına ilaveten bir de bankaya borç ödemesi gerektiğini düşünün. İşte bu yüzden artık şirketler yeni kömür yakıtlı enerji santralleri inşa etmiyor.

-+-+-+-+

DeepSeek v.3 LLM

ChatGPT maliyetinin çok altında bir masrafla ChatGPT performansını yakaladı Çin.

Çin Büyük Dil Modeli (LLM) DeepSeek v.3, 26 Aralık 2024 tarihinde ilan edildi. Modelin, standart Vaswani transformatör mimarisinin üzerinde Uzmanlar Karması (MoE - Mixture of Experts) ) diye adlandırdıkları bir üst katman kullandığı bildirildi duyuruda. MoE, ABD jargonundaki “Acenta kullanan Yapay Zeka” benzeri sanki . Birden fazla bağımsız “uzman” varmış ve mdel, sorulan soruya göre en uygun uzmanı otomatik olarak seçiyormuş. DeepSeek makalesindeki rakamlara göre, modelin performansı, ChatGPT, Claude, Grok, Llama 3.1 vb. gibi Batılı rakipleriyle aynı düzeyde hatta daha iyi.

Denemek için, geçen sene ChatGPT ve Claude'a sorduğum sorunun aynısını sordum

Ve

Geçen yıl Claude başarısız olmuştu ikinci adımda. DeepSeek iki soruyu da doğru cevapladı ve açıklamaları da iyi.

Ayrıca DeepSeek'e şunları da sordum:

• Nükleer füzyon enerjisinin önündeki en büyük zorluk nedir?

• EV arabalarını hidrojen arabalarıyla nasıl karşılaştırırsınız?

• Çin'in karşı karşıya olduğu zorluklar nelerdir?

• Avustralya'nın karşılaştığı zorluklar nelerdir?

• Türkiye'nin karşı karşıya olduğu zorluklar nelerdir?

Cevapların oldukça iyi olduğunu düşündüm. Buraya kopyaya gerek yok çünkü eğer ilgileniyorsanız kendiniz deneyebilirsiniz. Modeli kullanmak bedava.

-+-+-+-+

Arizona'daki öğretmenlerin yerini yapay zeka alıyor

techradar, Eric Hal Schwartz, 24 Aralık 2024

Unbound Academy diye bir eğitim şirketi, Arizona'da açacağı yeni özel ilk okulda yapay zeka öğretmenleri kullanacakmış.

Öğrenciler kendi hızlarında ve yapay zeka öğretmenle bire bir iletişim içinde öğrenecekler. Yapay zeka, her öğrencinin performansını ayrı ayrı takip edecek ve bu performansa göre öğretim stilini ve zorluk derecesini ayarlayacakmış. Yapay zeka, fen, matematik veya edebiyat gibi ana konuların öğretiminde kullanılacak ve bu teknikle daha yoğun ve daha hızlı öğretim mümkün olduğu için günde iki saat yetecekmiş.

Öğrenciler iki saatten sonra eve gitmiyor. Günün geri kalanını atölye (workshop) tarzı snıflarda sosyal becerilerini geliştirerek geçireceklermiş.

-+-+-+-+

YouTube

Bu çok kısa ama bana çok ilginç gelen bir video klibi.

Vadi tabanına göre 625 m yükseklikte inşa edilen köprünün uzunluğu 2890 m imiş. Planlanan inşaat süresi 42 ay ve toplam bütçe 2 milyar yuan (yaklaşık 280 milyon ABD Doları). Bu kadar düşük maliyeti havsalam almıyor. Dokuz yıl önce bizim mahalledeki Mains ve Kessels yolları arasındaki kavşağın düzenlemesi 300 milyon dolara (186 milyon ABD Doları) mal oldu.

Videoda verilen ve yukarıda kopyaladığım rakamlar hakkında ne düşünüyorsunuz? Sevgili Necil, Türkiye’de benzer projelere imzasını atmış biri olduğun için, özellikle senin fikrini merak ediyorum.

-+-+-+-+

Günlük

Akşam yemekleri

Brisbane’da normal bir vatandaş muhtemelen geçen Aralık ayında birkaç Noel yemeğine katılmıştır: iş yemeği, karısının iş yemeği ve ailesi ile beraber yemek. Ben emekliyim ama ben bile üç ayrı ziyafetteydim:

Ziyafet #1

Noel Günü Taylan ve Yi, bizi ve Yi'nin ana babasını davet etti. Yemekler çok lezzetliydi ama hepimizin odak noktası iki torunumuz Eleanor ve Hugo'ydu. Hatırlatma olarak, Eleanor iki yaşını Ekim’de geçti ve Hugo daha bir ay önce doğdu.

Ziyafet #2

Çiğ köfte ve rakı ziyafeti, Cuma günü mutad Briç gecesi toplantımıza bir ekleme olarak Faruk'un evinde.

Çiğ köfte’yi Özgür yaptı, etsiz köfte. Eline sağlık, çok lezzetliydi. Briç gecelerimizin kuralı, kaybeden takımın bulaşıkları yıkamasıdır. O gece şanslıydım, bulaşıkları ben yıkamadım.

Ziyafet #3

Yılbaşı gecesi, Meliz'in anne ve babası, kız kardeşleri, eşleri, çocuklar ve torunlar hep beraber aile yemeği. İki masaya ihtiyaç oldu.

Ön tarafta Kayınvalidemden fırında hindi, arka tarafta Faruk'un odun ateşindeki tuğla fırında az ateş uzun zamanda pişirdiği dana antrekot, bol miktarda salata ve ayrıca da tere yağında pilav. Meliz kendi özel salatalarından ikisini yaptı: kırmızı lahana ve yeşil mercimek. Tüm yemekler çok güzeldi. Yedik içtik sohbet ettik yeni yıla mutlu girdik.

Yaşlılar formda kalmak için daha çok çalışmalı

Yeni yıl kararıma uymak için sağlıklı kalmam gerekiyor. Hala yürüyorum ve koşuyorum. Buna ilaveten, Meliz ve ben spor salonu üyeliğimizi de yeniden başlattık. COVİD başladığında kesmiştik gym’e gitmeyi ve o zamandan beri dönmemiştik geçen aya kadar. İşte Club BJ'e geri dönmüş olan ben aşağıda. Şu selfi çekmesini hala beceremiyorum ama olsun.

Yeni yıl, yeni gözlükler

İşte yeni gözlüklerim Eleanor'un en sevdiği renk olan mavi:

-+-+-+-+

Pascal Hagi

Bu kısa kısa klipte Meliz, Pascal'a o bir ay evden kaçtığı zamanı hatırlatıyor. Pascal heyecanının o olayı hatırladığı için olduğunu düşünüyorum.

-+-+-+-+

Okuduğum Kitaplar

Haşhaş Savaşı üçlemesi, RF Kuang

R.F. Kuang'ın Haşhaş Savaşı trilojisi, Doğu Asya'nın tarihi ve jeopolitiğinden esinlenmiş bir fantezi dünyasında geçiyor. Ana konu, fakir bir savaş yetimi iken üstün yetenekleri sayesinde askeri lider olarak öne çıkan Rin'in maceraları. Kuang, röportajlarında Rin'in hayatını Mao Zedong'un hayatına paralel olarak tasarladığını söylemiş; bu paralellik özellikle ikinci ve üçüncü kitaplarda belirginleşiyor. Rin'in hikayesinin ilk kısımları (çocukluğu ve seçkin bir askeri akademide geçirdiği zamanlar) bana daha çok Ursula K. Le Guin'in Yerdeniz (EarthSea) dizisindeki Ged'in deneyimlerini hatırlattı. .

Acımasız Savaş ve İktidar Mücadeleleri

Üçlemenin ikinci ve üçüncü kitapları, İkinci Dünya Savaşında ve sonrasında yaşanan olayları yansıtıyor. Nikan (Çin) ile Mugen (Japonya) arasındaki savaş, gerçek dünyadaki çatışmaların dehşetini ve acımasızlığını aynen o fantazi dünyasına uyarlamış. Japonya ve Çin’in yanında, Hesperyanlar diye geçen Batılı güçler de var. Teknolojik açıdan gelişmiş ancak açgözlü ve dogmatik toplumlar olarak tasvir ediliyor.

Kuang savaşın zulmünü yansıtmaktan çekinmiyor. Tecavüzcü, yağmacı ve katiller olarak tasvir edilen Mugen askerlerinin yaptıkları, gerçek II. Dünya Savaşı ve daha önceki çatışmalar sırasındaki Japon askerlerinin icraatleri ile çarpıcı bir benzerlik arz ediyor. Çin'in Jilin kentinde, o mahut Nanjing Tecavüzü de dahil olmak üzere bir çok Japon savaş suçunu belgeleyen bir müzeyi ziyaret ettiğimde şahsen gördüklerim, Kuang'ın yazılarındaki benzerliklerin tüyler ürpertici derecede doğru olduğunu teyit ediyor.

Ancak Kuang'ın tasviri tek taraflı değil. Sömürgeci güçlere karşı duyulan derin kızgınlık aşikar ama aynı zamanda Çin tarafı da eleştiriliyor. Roman kahramaı Rin, Mao Zedong figürü olarak, parlak bir askeri stratejist ve etkili bir lider ama aynı zamanda psikolojk sorunları olan, zalim, öfkeli bir karakter olarak betimlenmiş.

Sömürgecilik, Irkçılık ve Hesperyanlar

Kuang'ın Hesperianlar tasviri özellikle düşündürücü. Bunlar, sömürgeci bir güç olarak, Nikaranları (Çinliler) aşağı bir ırk olarak görüyorlar. İkinci kitaptan (Ejderha Cumhuriyeti) bir pasaj, bunu çok çarpıcı bir şekilde gösteriyor:

Çizimler yoğun açıklamalarla doluydu. Rin, karalanmış, düz Hesperian harflerinin tümünü çözemedi ama birkaç cümleyi anlayabildi.

Bkz. göz kıvrımı—tembel karakteri belirtir.

Solgun cilt. Yetersiz beslenme mi?

… “Sizin gözleriniz daha küçük, bu yüzden bize göre daha küçük bir çevreyi görüyorsunuz” dedi Petra. “Cildinizde sarımsı renk tonunun sebebi yetersiz veya dengesiz beslenme. Şimdi bak kafatası şekillerini kıyasla. Rasyonel kapasitenin göstergesi olduğunu bildiğimiz beyin, tabii ki sizde daha küçük.” Rin ona inanamayarak baktı. "Tabii olarak benden daha akıllı olduğunu mu sanıyorsun?" Petra, "Sanmıyorum" dedi. "Sanmıyorum, biliyorum. Kanıtları belgeleri ile ortada. Nikara sürüye benzeyen bir millet. İyi anlatılınca bazı şeyleri kavrıyorsunuz ama bağımsız düşünmek sizin için zor”.

Ejderha Cumhuriyeti (Haşhaş Savaşı, Kitap 2), s 275.

Petra'nın argümanları bana Acemoğlu'nun (2024 Nobel Ekonomi Ödülü sahibi)’ ‘yoksul uluslar niçin yoksul’ sorusuna verdiği, ‘kurumları Batılı kurumlara benzemediği için’ cevabını hatırlattı.

Yazar Hakkında

1996 yılında Guangzhou'da doğan R.F. Kuang, dört yaşındayken ailesiyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri'ne taşınmış. Georgetown Üniversitesi'nde yaptığı tarih tahsilinin etkileri yazılarında seziliyor. Sömürgecilik ve iktidar yapıları üzerine ustaca eleştirileri üçleme boyunca açıkça izleniyor. Çatışmanın Çin tarafını romantikleştirmekten de kaçınıyor. Bu dengeli bakış açısı, bence, üçlemenin en güçlü yönlerinden biri.

Tavsiye

Yukarıda söylenenlerin hepsine rağmen, eğer R.F.'nin yalnızca bir kitabını okuyacak vaktiniz varsa, Kuang’ın 2022'de yayınlanan romanı Babil’i tavsiye ederim. ‘Haşhaş Savaşı’ güzel ama çok uzun.

İstanbul - Brisbane fiyat kıyaslaması - AT endeksi

Temmuz ayında, Avustralya (AU)-Brisbane Coles süpermarket ve Türkiye(TR)-Istanbul Migros süpermarket fiyatlarını karşılaştırmak için AT endeksi diye bir sepet yapmıştım. Bu sepet için 4 Ocak fiyat kıyaslaması aşağıda Türk Lirası olarak resmediliyor. Avustralya fiyatlarını Türk lirasına çevirirken, döviz kuru olarak 1AUD=21,99TRY kullandım. Gördüğünüz gibi, İstanbul’da et, süt ve hatta pirinç, Brisbane’dan daha pahalı.

Aşağıdaki grafikteki y-ekseni, İstanbul ve Brisbane fiyatları oranını gösteriyor.

\(\frac{Migros\,Istanbul\, Fiyatları}{Coles\, Brisbane\, Fiyatları}\)

Trend (kırmızı çizgi) yükseliyor, yani 5 Temmuz 2024'ten bu yana ortalama Türkiye fiyatları yavaş yavaş ortalama Avustralya fiyatlarına yaklaşıyor.

Kullandığım veri tabanı ve yazılımları github’dan indirebilirsiniz isterseniz.